Corticoïden

​

Bij een matige tot ernstige opstoot van de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa worden corticosteroïden (steroïden) ingezet om de ontsteking snel onder controle te krijgen. Afhankelijk van de locatie en ernst van de ziekte wordt gekozen uit verschillende vormen:

• Lokaal werkende corticosteroïden:​

  • ​Entocort of Budenofalk: Deze zijn geschikt voor aantasting van het terminaal ileum (het uiteinde van de dunne darm). De pillen hebben een speciale coating die ervoor zorgt dat de werkzame stof (budesonide) precies op de aangedane plaats vrijkomt.

  • ​Clipper: Wordt gebruikt bij ontstekingen in het linkerdeel van de dikke darm.

• Systemische corticosteroïden:

  • Medrol: Bij uitgebreide aantasting of wanneer snelle en krachtige behandeling nodig is, wordt Medrol ingezet, eventueel via een infuus. Hoewel effectief, heeft Medrol meer bijwerkingen dan lokaal werkende vormen, omdat het systemisch in het lichaam werkt en niet snel wordt afgebroken door de lever.

​

Bijwerkingen van corticosteroïden

Corticosteroïden zijn effectief als inductiebehandeling, maar worden niet aanbevolen voor langdurig gebruik vanwege de risico's op ernstige bijwerkingen.

Veelvoorkomende bijwerkingen:

• Fysieke veranderingen:

  • Opzwellen van het gezicht en de romp door veranderingen in vetverdeling en vochtophoping.

• Slaapproblemen en huidklachten:

  • Slapeloosheid en acne.

• Botontkalking (osteoporose):

  • Verhoogd risico op botbreuken.

• Cataract:

  • Staarvorming in de ooglens.

• Stofwisselingsproblemen:

  • Verhoogde kans op diabetes door veranderingen in het metabolisme.

​

Hoewel deze bijwerkingen minder problematisch zijn bij korte kuren, maken ze corticosteroïden ongeschikt voor onderhoudsbehandelingen. Daarom wordt na de inductiebehandeling overgeschakeld op andere, beter verdraagbare medicaties voor langdurige controle.

​

Aminosalicylaten

​

Bij patiënten met colitis ulcerosa is mesalazine, ook bekend als 5-ASA (bijvoorbeeld Pentasa®, Colitofalk®), vaak de eerste keuze voor zowel inductie- als onderhoudsbehandeling. Het werkt lokaal in op het ontstoken darmslijmvlies en is effectief in het verminderen van ontsteking.

Voor de ziekte van Crohn is echter aangetoond in grote studies dat mesalazine geen effect heeft.

​

Toedieningsvormen

De keuze van de vorm waarin mesalazine wordt toegediend, hangt af van de locatie van de ontsteking:

• Pillen of poeder/korrels: Voor ontstekingen in de ganse dikke darm.

• Zetpillen (suppo’s) of lavementen: Voor ontstekingen in het laatste deel van de dikke darm (endeldarm).

 

Mesalazine biedt bij colitis ulcerosa een effectieve lokale aanpak van de ontsteking, afgestemd op de specifieke behoeften van de patiënt.

​

Thiopurines

​

Thiopurines, zoals azathioprine en mercaptopurine (bijvoorbeeld Puri-Nethol®, Imuran®), worden ingezet om het immuunsysteem te onderdrukken bij chronische darmziekten.

Werking en opstartfase

• Thiopurines hebben een trage werking en beginnen pas na 6 tot 12 weken effect te hebben.

• Omdat de werking vertraagd is, blijven patiënten in de eerste weken vaak afhankelijk van corticosteroïden om de ontsteking onder controle te houden.

​Controle en bijwerkingen

Tijdens de opstartfase is regelmatige controle essentieel om mogelijke bijwerkingen op te sporen:

• Leverfunctie: Bij sommige patiënten kan de lever ontsteken, waardoor de medicatie moet worden gestopt.

• Bloedwaarden: De aanmaak van bloedcellen kan afnemen; ook in dat geval wordt de behandeling aangepast.

• Misselijkheid: Veel patiënten ervaren in het begin misselijkheid, maar dit verdwijnt meestal na verloop van tijd.

• Pancreas-ontsteking

​

Thiopurines zijn een doeltreffende langetermijnbehandeling voor inflammatoire darmziekten, maar vereisen een zorgvuldige monitoring om het risico op bijwerkingen te minimaliseren.

​

Methotrexaat

​

Methotrexaat is een alternatief voor thiopurines en wordt ook vaak gebruikt bij aandoeningen zoals reuma. Het is een effectieve behandeling voor inflammatoire darmziekten, met een doorgaans snellere werking dan thiopurines.

​

Toediening

• Methotrexaat wordt toegediend in pilvorm of via een injectie.

• Om bijwerkingen te beperken, moet methotrexaat altijd worden gecombineerd met foliumzuur.​

​

Bijwerkingen

• Misselijkheid: Een veelvoorkomende klacht bij patiënten die methotrexaat gebruiken.

• Leverstoornissen: Regelmatige controle van de leverwaarden is noodzakelijk om problemen tijdig op te sporen.

​

Belangrijke waarschuwing

Methotrexaat mag absoluut niet worden gebruikt tijdens de zwangerschap, omdat het schadelijk kan zijn voor de ongeboren baby.

​

Anti-TNF

​

Anti-TNF-therapie richt zich op het blokkeren van tumornecrosefactor-alfa (TNFα), een eiwit dat een sleutelrol speelt in het ontstekingsproces bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa.

​

Werking van TNFα

• TNFα wordt in overmaat geproduceerd door ontstekingscellen in het lichaam.

• Dit eiwit stimuleert en onderhoudt de ontsteking, wat leidt tot schade aan het darmweefsel en symptomen zoals diarree, buikpijn en vermoeidheid.

​

Hoe werkt anti-TNF-therapie?

Anti-TNF-medicatie remt de werking van TNFα, waardoor het ontstekingsproces stilvalt en de darm tot rust komt. Dit helpt de symptomen te verminderen en de ziekte onder controle te houden.

​

Anti-integrine

​

Vedolizumab (Entyvio®) behoort tot de klasse van anti-integrinen, een groep geneesmiddelen die specifiek gericht is op het behandelen van de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa.

​

Hoe werkt vedolizumab?

• Vedolizumab blokkeert het binnendringen van witte bloedcellen vanuit de bloedbaan naar de darmwand.

• Dit vermindert de ontsteking in de darm zonder het immuunsysteem in andere delen van het lichaam sterk te beïnvloeden.

​

Specifieke voordelen

• Darmselectieve werking: Vedolizumab is voornamelijk actief in het maagdarmkanaal, wat de kans op bijwerkingen elders in het lichaam verkleint.

​

Interleukine IL-12/IL-23 inhibitoren

​

Ustekinumab (Stelara®) is een monoklonaal antilichaam dat gericht is op het remmen van interleukine (IL)-12 en IL-23, belangrijke cytokines (signaalmoleculen) in het immuunsysteem die een rol spelen bij ontstekingsprocessen.

​

Hoe werkt ustekinumab?

• Interleukines en ontsteking: IL-12 en IL-23 stimuleren ontstekingsreacties in het lichaam. Bij inflammatoire darmziekten (IBD) zijn deze cytokines overactief.

• Blokkeren van IL-12 en IL-23: Ustekinumab remt de activiteit van deze moleculen, wat leidt tot het verminderen van ontsteking en verlichting van de symptomen.

​

Interleukine IL-23 inhibitoren

​

Risankizumab (Skyrizi®) en mirikizumab (Omvoh®) zijn monoklonale antilichamen die specifiek gericht zijn op het remmen van interleukine-23 (IL-23), een cytokine dat een sleutelrol speelt in het ontstekingsproces bij inflammatoire darmziekten (IBD).

​

Hoe werken deze geneesmiddelen?

• IL-23 en ontsteking: IL-23 is een signaalmolecuul dat overactief is bij IBD en verantwoordelijk is voor het aanhouden van ontstekingsreacties.

• Blokkade van IL-23: Risankizumab en mirikizumab binden aan IL-23 en voorkomen dat het zijn ontstekingsbevorderende werking uitoefent. Dit helpt om de ontsteking te verminderen en symptomen te verlichten.

​

Indicatie

• Risankizumab (Skyrizi®): Wordt gebruikt bij de behandeling van de ziekte van Crohn.

• Mirikizumab (Omvoh®): Is goedgekeurd voor de behandeling van colitis ulcerosa.

​

JAK inhibitoren

​

JAK-remmers zijn innovatieve geneesmiddelen die de werking van Janus kinase (JAK)-enzymen blokkeren. Deze enzymen spelen een cruciale rol in de signaaloverdracht van ontstekingsprocessen die betrokken zijn bij inflammatoire darmziekten (IBD).

​

Hoe werken JAK-remmers?

• JAK-enzymen: De JAK-familie bestaat uit vier enzymen: JAK1, JAK2, JAK3 en TyK2. Ze zijn betrokken bij de regulatie van immuun- en ontstekingsreacties in het lichaam.

• Blokkade van JAK-activiteit: JAK-remmers zijn kleine moleculen die binnendringen in ontstekingscellen. Daar remmen ze de activiteit van één of meerdere JAK-enzymen, wat de aanmaak van ontstekingsfactoren vermindert.

• Effect op meerdere ontstekingsroutes: Dankzij hun directe werking op ontstekingscellen kunnen JAK-remmers verschillende ontstekingsprocessen tegelijkertijd beïnvloeden, wat resulteert in een krachtige en effectieve onderdrukking van de ontsteking.

​

Voordelen

JAK-remmers bieden een gerichte en efficiënte aanpak voor patiënten met matige tot ernstige IBD, vooral wanneer andere therapieën niet succesvol zijn gebleken. Door hun unieke werkingsmechanisme hebben ze effect op meerdere ontstekingsroutes, wat hen tot een veelzijdige optie maakt voor het behandelen van chronische ontstekingen in de darm.

​

Toepassing

• Xeljanz®: Voorgeschreven voor colitis ulcerosa.

• Jyseleca®: Gebruikt bij de ziekte van Crohn.

• Rinvoq®: Geschikt voor zowel colitis ulcerosa als de ziekte van Crohn.

​

S1P’s

​

Ozanimod (Zeposia®) en etrasimod (Velsipity®) zijn innovatieve, orale immunomodulatoren die gericht zijn op het eiwit S1P (sphingosine-1-fosfaat). Deze medicijnen bieden een nieuwe aanpak voor het verminderen van ontstekingen bij inflammatoire darmziekten (IBD).

​

Hoe werken ze?

• Rol van S1P: S1P speelt een cruciale rol in het verplaatsen van bepaalde typen witte bloedcellen (lymfocyten) uit de lymfeklieren naar de bloedbaan. Deze lymfocyten kunnen ontstekingen veroorzaken wanneer ze het darmweefsel binnendringen.

• Blokkade door ozanimod en etrasimod: Door zich te binden aan de S1P-receptor, voorkomen deze medicijnen dat lymfocyten de lymfeklieren verlaten. Dit vermindert het aantal ontstekingscellen in het bloed en de darm, waardoor de ontsteking afneemt.

• ​

Voordelen

• Ozanimod en etrasimod zijn specifiek ontworpen om ontstekingen in de darm te verminderen met een gericht werkingsmechanisme. Hun orale toedieningsvorm maakt ze een gebruiksvriendelijke optie voor patiënten met matige tot ernstige IBD.